Η Κασσιανή μια εξέχουσα μορφή της βυζαντινής εποχής
Η Κασσιανή, γνωστή και ως Εικασία ή Κασσία, ήταν μια εξέχουσα μορφή της βυζαντινής εποχής, διαπρέποντας ως υμνογράφος, ποιήτρια και μοναχή. Η συμβολή της στην εκκλησιαστική υμνογραφία είναι ανεκτίμητη, με το γνωστότερο έργο της, το «Τροπάριο της Κασσιανής», να ψάλλεται τη Μεγάλη Τρίτη, προκαλώντας βαθιά συγκίνηση στους πιστούς.
Βιογραφία της Κασσιανής
Η Κασσιανή γεννήθηκε μεταξύ του 805 και 810 μ.Χ. στην Κωνσταντινούπολη, προερχόμενη από εύπορη και επιφανή οικογένεια. Η ομορφιά και η ευφυΐα της την έκαναν να ξεχωρίζει στην κοινωνία της εποχής. Σύμφωνα με ιστορικές πηγές, όπως ο Συμεών ο Μάγιστρος και ο Ιωάννης Ζωναράς, η Κασσιανή συμμετείχε σε μια τελετή επιλογής νύφης για τον αυτοκράτορα Θεόφιλο, την οποία οργάνωσε η μητριά του, Ευφροσύνη. Κατά την τελετή, ο Θεόφιλος, εντυπωσιασμένος από την Κασσιανή, την πλησίασε και της είπε: «Ως άρα δια γυναικός ερρύη τα φαύλα» («Από τη γυναίκα προήλθαν τα κακά»), αναφερόμενος στην Εύα και το προπατορικό αμάρτημα. Η Κασσιανή απάντησε με ευφυΐα: «Αλλά και δια γυναικός πηγάζει τα κρείττω» («Αλλά και από τη γυναίκα προήλθαν τα καλύτερα»), υπονοώντας την Παναγία και τη σωτηρία μέσω αυτής. Αυτή η απάντηση φέρεται να ενόχλησε τον Θεόφιλο, ο οποίος τελικά επέλεξε τη Θεοδώρα ως σύζυγό του.
Μετά από αυτό το περιστατικό, η Κασσιανή αποφάσισε να αφιερωθεί στη μοναστική ζωή. Ίδρυσε μονή στην Κωνσταντινούπολη, όπου αφιερώθηκε στη συγγραφή ύμνων και ποιημάτων. Η ακριβής ημερομηνία του θανάτου της δεν είναι γνωστή, αλλά εκτιμάται ότι απεβίωσε γύρω στο 865 μ.Χ.
Υμνογραφικό Έργο της Κασσιανής
Η Κασσιανή είναι μία από τις πρώτες μεσαιωνικές συνθέτριες, των οποίων τα έργα διασώζονται και ερμηνεύονται μέχρι σήμερα. Περίπου 50 από τους ύμνους της έχουν διασωθεί, με 23 από αυτούς να περιλαμβάνονται στα λειτουργικά βιβλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Εκτός από τους ύμνους, σώζονται 789 μη υμνολογικοί στίχοι της, κυρίως γνωμικά και επιγράμματα. Ένα χαρακτηριστικό γνωμικό της είναι: «Απεχθάνομαι τον πλούσιο άντρα που γκρινιάζει σαν να ήταν φτωχός».
Τα έργα της Κασσιανής διακρίνονται για την πρωτοτυπία, το βάθος και την πνευματικότητά τους. Εκτός από το γνωστό τροπάριο, συνέθεσε τους τέσσερις πρώτους ειρμούς του Κανόνα του Μεγάλου Σαββάτου «Άφρων γηραλέε» και το πρώτο δοξαστικό του εσπερινού των Χριστουγέννων «Αυγούστου μοναρχήσαντος επί της γης».
Το Τροπάριο της Κασσιανής
Το «Τροπάριο της Κασσιανής» είναι ίσως το πιο γνωστό έργο της. Ψάλλεται το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης και κατά την ακολουθία του Όρθρου της Μεγάλης Τετάρτης. Ο ύμνος αναφέρεται στη μεταμέλεια μιας αμαρτωλής γυναίκας, η οποία, συνειδητοποιώντας τη θεότητα του Ιησού, τον πλησιάζει με δάκρυα μετανοίας και αλείφει τα πόδια του με πολύτιμο μύρο. Η γυναίκα αυτή ταυτίζεται συχνά με τη Μαρία τη Μαγδαληνή, αν και τα Ευαγγέλια δεν αναφέρουν ρητά το όνομά της.
Ο ύμνος είναι γραμμένος σε πρώτο πρόσωπο, εκφράζοντας την εσωτερική πάλη, τη συντριβή και την ελπίδα για συγχώρεση της αμαρτωλής γυναίκας. Η χρήση του πρώτου προσώπου προσδίδει αμεσότητα και ένταση στο κείμενο, επιτρέποντας στους πιστούς να ταυτιστούν με το συναίσθημα της μετάνοιας.
Το Τροπάριο της Κασσιανής στη Δημοτική Γλώσσα
«Κύριε, η γυναίκα που έπεσε σε πολλές αμαρτίες,
αισθανόμενη τη Θεότητά Σου,
πήρε το θάρρος της μυροφόρου,
και θρηνώντας, σου έφερε μύρα πριν από την Ταφή Σου.
Αλίμονο, έλεγε, γιατί για μένα είναι νύχτα,
ο πόθος της ακολασίας,
σκοτεινός και χωρίς φεγγάρι,
ο έρωτας της αμαρτίας.
Δέξου τις πηγές των
δακρύων μου,
