Η ΤΡΑΓΙΚΗ ΤΡΙΑΔΑ του Δημήτρη Θανασούλα
Η ζωή είναι συνυφασμένη με την ομορφιά και τη χαρά όσο και με την οδύνη, την ενοχή και τον θάνατο. Είναι οι δύο όψεις της ίδιας σελίδας που ονομάζεται γήινη ή υλική διάσταση ή ενσάρκωση. Όσο η ζωή μάς χαμογελά, νομίζουμε ότι η ροή ενέργειας είναι απρόσκοπτη και λέμε «ναι» στην επόμενη επιτυχία και αγκαλιά που θα μας πάρει η ζωή. Ωστόσο, τόσο ο Βίκτορ Φρανκλ όσο και πολλοί άλλοι μελετητές τονίζουν ότι το στοίχημα που πρέπει να βάλουμε με τον εαυτό μας είναι να πούμε «ναι» στη ζωή ακόμη κι όταν αυτή μας φέρνει δυσάρεστες καταστάσεις: πόνο, οδύνη, ενοχή και θάνατο.
Ό,τι κι αν κληθούμε ή προσκληθούμε να αντιμετωπίσουμε, ό,τι πρόσημο κι αν έχει η εμπειρία μας, θετικό ή αρνητικό, η ζωή θα διατηρήσει το δυνητικό της νόημα. Αν συνεχίσουμε να χαμογελάμε και να ορθώνουμε το πνευματικό μας ανάστημα στις τραγωδίες, μικρές ή μεγάλες (αυτό που ονόμασε ο Φρανκλ «τραγικό οπτιμισμό»), θα μετατρέψουμε το άγος και το «πάσχειν» σε ανθρώπινη επιτυχία και επίτευξη, από την ενοχή θα αντλήσουμε την ευκαιρία να αλλάξουμε προς το καλύτερο και από την παροδικότατα της ζωής θα πάρουμε το έναυσμα να προχωρήσουμε σε υπεύθυνη δράση.
Φυσικά, ούτε το νόημα της ζωής ούτε την αισιοδοξία μπορούμε να την εφεύρουμε ή να την παραγγείλουμε. Από τη στιγμή που αναζητούμε και βρίσκουμε το νόημα μιας κατάστασης, της στιγμής ή της ίδιας της ζωής εν γένει, μας δίνεται η ικανότητα να αντιμετωπίσουμε οποιαδήποτε κατάσταση. Ο Φρανκλ διερωτάται: «Άραγε το τελικό μήνυμα της ζωής δεν αποκαλύπτεται στο τέλος, στο κατώφλι του θανάτου;»
Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πως, για να καταφέρουμε να αντιμετωπίσουμε τις δυσάρεστες
καταστάσεις, οφείλουμε να αφυπνίσουμε την ακατάλυτη δύναμη του ανθρώπινου πνεύματος και να εφαρμόσουμε τρεις μεθόδους: την αυτοαπόσπαση, την αυτοαπομάκρυνση και την αυθυπέρβαση.
- Στην πρώτη περίπτωση, αναγνωρίζουμε ότι δεν είμαστε ο πόνος και η ενοχή και ο θάνατος δεν αλλοιώνει την ουσία μας ούτε στο ελάχιστο. Δεν οριζόμαστε από αυτά, όσο κι αν το εγώ μας «ζορίζεται».
- Στη δεύτερη περίπτωση, βλέπουμε την κατάσταση από απόσταση, δηλαδή πιο αντικειμενικά, πράγμα που μπορεί να μας εξασφαλίσει μια πιο ασφαλή και αντικειμενική θεώρηση και να βάλει στη «φαρέτρα» μας πολύ περισσότερα και πιο αποτελεσματικά όπλα απ’ ό,τι αν αναλωνόμασταν στην αυτολύπηση ή την απόγνωση.
- Στην τρίτη περίπτωση, εφαρμόζοντας την αυθυπέρβαση, κάνουμε ένα άλμα πέρα από το εγώ μας, πέρα από τις επιθυμίες ή τις ανασφάλειές μας, για να κάνουμε πράγματα που θεωρητικά δεν θα μπορούσαμε να κάνουμε ούτε καν να τα φανταστούμε. Όπως πιστεύει και ο Φρανκλ, ακόμη και το αβοήθητο θύμα μιας απελπιστικής κατάστασης, αντιμέτωπο με μια μοίρα που δεν μπορεί να αλλάξει, μπορεί να υπερβεί και έτσι να αλλάξει τον εαυτό του, μετατρέποντας μια προσωπική τραγωδία σε θρίαμβο.
Σύμφωνα με τον Φρανκλ, το να εξηγήσεις με τρόπο απόλυτο το έγκλημα κάποιου είναι σαν να προσπαθείς να εξηγήσεις την ενοχή του και να δεις σε αυτόν, όχι ένα ελεύθερο και υπεύθυνο ον, αλλά ένα μηχάνημα προς επιδιόρθωση. Είχε πει μια φορά σε κρατούμενους ότι είναι ανθρώπινα όντα και, ως τέτοια, ήταν ελεύθεροι να ξεπεράσουν την ενοχή και να υπερβούν τον εαυτό τους.
Όσον αφορά στον θάνατο, ο Φρανκλ έχει γράψει ότι η παροδικότητα της ζωής είναι κάτι που μας υπενθυμίζει να χρησιμοποιήσουμε όσο πιο καλά γίνεται κάθε στιγμή της. Οι ηλικιωμένοι, σύμφωνα με αυτόν, έχουν δυνατότητες που ενεργοποίησαν, νοήματα που συμπλήρωσαν και αξίες που πραγματοποίησαν.
Ο πόνος, η ενοχή και ο θάνατος είναι, όπως την ονόμασε ο Φρανκλ, η «τραγική τριάδα» και αποτελούν μέρος της αμετάβλητης πραγματικότητας της ύπαρξής μας. Ποιητές και πεζογράφοι έχουν γράψει για αυτή την τριάδα και μέσα από τα έργα τους, έχουν καταδείξει τον καταλυτικό ρόλο που παίζει στη ζωή μας. Πράγματι, ο πόνος, η ενοχή και ο θάνατος αφήνουν ανεξίτηλα σημάδια στην ανθρώπινη ψυχή, ακριβώς επειδή φέρουν νοήματα που δεν έχουν φωτιστεί ή ανακαλυφτεί. Η Ελίζαμπεθ Λούκας επισημαίνει ότι...
