podlist.gr

Χίλιες και μία λέξεις, με τον Πάνο Δημάκη
Pod.gr

Χίλιες και μία λέξεις, με τον Πάνο Δημάκη

Βιβλία Εκμάθηση Γλωσσών Κοινωνικές Επιστήμες

To «Χίλιες και μία λέξεις» είναι το podcast που θα σας κάνει να αγαπήσετε λίγο περισσότερο την ελληνική γλώσσα․ Θα ανακαλύψετε τον θαυμαστό κόσμο των λέξεων και πώς πήραν τη σημασία τους․ Τι σχέση έχει το «περιβόλι» με το «βέλος», το «βουλιάζω», τον «διάολο» και το «εμβόλιο»; Και τι κοινό έχει άραγε η «αίθουσα» με την Αιθιοπία και τον Αίσωπο; Μετά από κάθε εκπομπή, δεν θα πιστεύετε τις διασυνδέσεις μεταξύ των λέξεων στη μαγική χώρα των ελληνικών․ Κι αν είναι να είστε περήφανοι για τη γλώσσα μας, τώρα θα ξέρετε για ποιον λόγο․

επεισόδια 72
διάρκεια 24 ώρες
συχνότητα κάθε 2 εβδομάδες
επεισόδιο πριν
ηλικία
προσθήκη πριν

Μη μου άπτου

Μια από τις πιο ιδιαίτερες αισθήσεις είναι η αφή, δηλ. το άγγιγμα. Ένα επεισόδιο για τις λέξεις που σημαίνουν αγγίζω και πιάνω. Τι σχέση έχει ο αναπτήρας με την έξαψη αλλά και πώς συνδέεται ο θιγμένος με τον Τσιγγάνο; Ξέρατε ότι το δράττομαι της ευκαιρίας μας έδωσε και τη δραχμή; Κι ότι το χάδι είναι από την ίδια ρίζα με τον ήχο; Ήγγικεν η ώρα λοιπόν για τα ρήματα της αφής!

Τεμέτερον: Η ποντιακή διάλεκτος

"Ντο ευτάς;" Έτσι ρωτάνε οι Πόντιοι το "Τι κάνεις;". Μια πανάρχαιη διάλεκτος μας φανερώνει τα μυστικά της. Η γλώσσα ενός περήφανου λαού με λέξεις που έρχονται με μικρές αλλαγές κατευθείαν από τα αρχαία Ελληνικά, όπως αθάλα, λελεύω, εξέγκα, ωτίν και αποτουνύ. Στο στούντιο ο Στάθης Κουρτίδης, γέννημα θρέμμα Πόντιος, με βοηθά να τις ανακαλύψω.

Το μέγεθος μετράει

Τόσες λέξεις έχουμε που περιγράφουν τα μεγέθη, όπως μικρός, μεγάλος, κοντός και ψηλός. Ξέρατε ότι το μήκος έχει σχέση με τη Μακεδονία κι ότι ο κοντός έρχεται από το κοντάρι; Γνωρίζατε ότι η ευφράδεια λόγου είναι από την ίδια ρίζα με το φάρδος; Ή ότι ο λεπτός είναι αδερφάκι με τις λέξεις λεπρός, λέπι και λωποδύτης; Ένα επεισόδιο που αποδεικνύει περίτρανα ότι το μέγεθος της ελληνικής γλώσσας...

Ελλάδα, χώρα του φωτός

Με ευκαιρία τη Eurovision, πάμε να δούμε κάποιες λέξεις μεταφρασμένες από τους στίχους των τραγουδιών που έστειλε η Ελλάδα σε αγγλικό στίχο. My number one και τέτοια! Από πού βγαίνει το "Κούνα το" στο Shake it; Η Καλομοίρα τραγούδησε My secret combination, αλλά ποια η προέλευση της λέξης μυστικός; Μάθετε την ετυμολογία λέξεων όπως δίχως, νύχτα και θησαυρός με πολλή, πολλή μουσική.

Σαν θέλει η νύφη κι ο γαμπρός

Αυτή την περίοδο γίνονται πολλοί γάμοι κι έτσι είπαμε να κάνουμε ένα επεισόδιο για το μυστήριο του γάμου. Το ξέρατε ότι τα κουφέτα και η βέρα είναι ιταλικές λεξεις ενώ ο ελληνοπρεπέστατος εργένης είναι τουρκική λέξη; Και τι σχέση έχει η συννυφάδα με τη νυφίτσα; Όλα αυτά σε ένα γαμήλιο podcast!

Για κάνε μου τη χάρη

Είτε κάνετε τον Κινέζο, είτε κάνετε σαματά, ξέρατε ότι αρχικά το κάνω ή κάμνω σήμαινε κοπιάζω και μας δίνει το μεροκάματο αλλά και τον αποκαμωμένο; Και τι σχέση έχει ο ποιητής με τον αρτοποιό ή ο πραγματικός με τον εισπράκτορα; Ένα podcast για τα ρήματα της πράξης!

Κύριε ελέησον

Ήρθε πάλι η γιορτή του Πάσχα και είπα να μιλήσουμε για τις λέξεις της θρησκείας; Τι σχέση έχει η λέξη Θεός με τον Δία, αλλά και η εκκλησία με την κλήση που κόβει ο αστυνόμος; Γιατί η μισή Ελλάδα λέγεται Παπαδόπουλος και πώς συνδέεται ο τρούλος με το ρήμα τουρλώνω; Είναι αλήθεια ότι η λέξη παράδεισος είναι περσική; Αυτά και άλλα πολλά σε ένα θεϊκό επεισόδιο!

Άκουσον, άκουσον

Ένα επεισόδιο αφιερωμένο στη μαγική αίσθηση της ακοής. Αφτιά, σκουλαρίκια και ακροάσεις! Πώς από το ους πήγαμε στο αφτί, πώς το ακροώμαι έγινε αφουγκράζομαι; Τείνατε ευήκοον ους και όπως είπε και ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Ζήνων ο Κιτιεύς: «Έχουμε δύο αυτιά αλλά μόνο ένα στόμα, έτσι ώστε πιο πολύ να ακούμε παρά να μιλάμε!»

Ο Περσέας, η Ανδρομέδα και η φιδομαλλούσα

Ένας από τους πιο ιδιαίτερους μύθους της ελληνικής μυθολογίας είναι αυτός του Περσέα που σκότωσε τη γοργόνα Μέδουσα και έσωσε την Ανδρομέδα από το κήτος που θα την έτρωγε. Σήμερα θα μάθουμε για αυτόν τον μύθο αλλά με μια πιο διεστραμμένη ματιά, αφού θα τον τρολάρουμε λίγο και ταυτόχρονα θα μάθουμε για την απίστευτη ετυμολογία λέξεων και ονομάτων που είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τον μύθο.

Ως πότε παληκάρια;

204 χρόνια μετά την Ελληνική Επανάσταση του 1821... Ας δούμε μαζί την ετυμολογική ανάλυση ορόσημων του Αγώνα! Τι σχέση έχουν οι λέξεις έθνος και έθιμο και τι σημαίνουν σουλτάνος, πασάς και αγάς; Πώς πήρε το όνομα του ο Κολοκοτρώνης και ο Μιαούλης και τι είναι επιτέλους τα Δερβενάκια; Γιατί ονομάζουμε τους εαυτούς μας Ρωμιούς και πώς συνδέεται ο Ιερός Λόχος με τις λεχώνες; Χρόνια μας πολλά!

Όλο μου το είναι

Η ουσία, η εξουσία και η συνουσία είναι όλες από το ίδιο ρήμα, το βασικότερο ίσως ρήμα σε όλες τις γλώσσες του κόσμου. Κι αυτό είναι το είμαι! Ένα επεισόδιο για τα όντα, τους απόντες και τους παρόντες. Βάλτε όλο σας το είναι στην ακρόαση αυτού του επεισοδίου και μάθετε μια από τις πιο πολύτιμες λέξεις της γλώσσας μας: την ευεστώ.

Λεμονάκι μυρωδάτο

Αν έχετε μύτη και οσμίζεστε την πολυπλοκότητα της ελληνικής γλώσσας, τότε σας έχω ένα επεισόδιο αφιερωμένο σε ωραίες αλλά και άσχημες μυρωδιές. Πώς σχετίζεται το όζον με το ζέχνω; Γιατί λέμε "κάτσε να μυρίσω τα νύχια μου"; Από πού βγαίνει ο βρόμικος κι από πού η κολόνια; Και τέλος, τι σημαίνει μια από τις πιο δημοφιλείς ελληνικές λέξεις του παγκόσμιου ίντερνετ, ο πετριχώρ;

Δείξε μου τον φίλο σου να σου πω ποιος είσαι

Η Αντιγόνη στην ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή λέει στον βασιλιά της Θήβας Κρέοντα: «Δεν γεννήθηκα για να μισώ, αλλα για ν' αγαπώ». Αυτή η υπέροχη φράση είναι το εισιτήριο για ένα επεισόδιο αφιερωμένο σε φίλους και εχθρούς! Τι σχέση έχουν οι εταιρείες με τις εταίρες, το προσκυνώ με την αγγλική λέξη kiss αλλά και η έριδα με τους στυγνούς εγκληματίες; Φιλία και έχθρα στο προσκήνιο, λοιπόν!

Κίτρινο, γαλάζιο και μενεξεδί

Δεύτερο επεισόδιο για χρώματα και την ετυμολογία τους γιατί ένα δεν είναι αρκετό! Το κίτρινο και το πράσινο παίρνουν το όνομά τους από φυτά, μα το μουσταρδί τι σχέση έχει με τα σταφύλια; Οι αρχαίοι αντιλαμβάνονταν τα χρώματα όπως εμείς ή μήπως τα όρια μεταξύ τους ήταν πιο ρευστά; Μπλε, γαλάζιο και γκρι αποκαλύπτουν τα μυστικά τους αλλά ξέρατε εσείς τη συγκλονιστική γλωσσική ιστορία του εκρού,...

Άσπρα, κόκκινα, κίτρινα, μπλε

Λευκό και μαύρο, κόκκινο και μπορντό, ροζ και πορφυρό, τα χρώματα είναι από τα ωραιότερα πράγματα στη ζωή μας. Τι σχέση έχει η μελαγχολία με το μελανοδοχείο και ποια ο Καραγκιόζης με τον μέλανα ζωμό; Πώς έφτασαν τα άσπρα από νομίσματα που ήταν να γίνουν χρώμα; Γιατί η Λευκάδα πήρε το όνομά της και γιατί ονομάζονται έτσι το γκρενά, το μπορντό, το πορφυρό και τόσα άλλα χρώματα; Καλώς ήρθατε στο...

Χαίρει η φύσις όλη

Είναι Χριστούγεννα, οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρει η φύσις όλη και μαζί της χαιρόμαστε κι εμείς. Το θέμα μας είναι η χαρά, η τέρψη και η ευτυχία. Ποιος ήταν ο τρίσμακαρ και τι σχέση έχει το χάρμα οφθαλμών με το χαριεντίζομαι; Γιατί τα αγάλματα λέγονται έτσι και πως συνδέονται οι δαίμονες με την ευδαιμονία; Καλά Χριστούγεννα σε όλους!

Βγάλε νόημα

Ένα διαφορετικό επεισόδιο, αφού φιλοξενώ τον Γιώργο Στάθη, Πρόεδρο του Σωματείου Διερμηνέων Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας. Μια συζήτηση για τη νοηματική γλώσσα: οι ερωτήσεις που πάντα είχατε, όπως πώς δημιουργούνται τα διάφορα νοήματα, πώς δομείται η γραμματική και καθιερώνεται το λεξιλόγιο. Είναι κοινή με τις άλλες νοηματικές του κόσμου; Υπάρχει αργκό; Πώς ορίζονται ονόματα και τόποι όπως...

Γέλα κυρία μου, γέλα καλή μου

Σημερινό θέμα ο κλαυσίγελως και οι λέξεις που σχετίζονται με κλάμα και το γέλιο. Μήπως τελικά η πλατεία Κλαυθμώνος έχει σχέση με το κλάμα και ποια είναι άραγε η σύνδεση μεταξύ θρήνου και θρύλου; Τι ήταν η άδακρυς μάχη αλλά και ο Αιάντειος γέλως; Τι σχέση έχει το αρχαϊκό μειδίαμα με το smile αλλά και ο ιλαρός με τη Hillary Clinton; Και τέλος, το γέλιο με το glamour; Ελάτε μαζί μου στον ωκεανό...

Το αμίλητο νερό

Τρία ρήματα από κλ- σάς έχω: κλίνω, κλάω και κλέω. Τι ήταν ο φοβερός ενιαυτός κλιμακτήριος και πώς το κλίμα πήρε τη σημερινή του έννοια από την αρχική σημασία της πλαγιάς; Τι σχέση έχει το κλάσμα και η κλάση με μια κλανιά; Γιατί, ο κλήρος με τον ολόκληρο; Μάθετε, επίσης, για το μαγικό έθιμο του Αη Γιάννη του Κλήδονα, ένα νυφοπάζαρο αιώνων. Καθίστε αναπαυτικά σε ένα ανάκλιντρο και απολαύστε τρία...

Τον κακό σου τον καιρό

Καλοκαίρια και χειμώνες, περιμένω για να΄ρθεις, τραγουδούσε ο Μητροπάνος. Ωραία και τα δύο, μα εμείς θα επικεντρωθούμε στα καιρικά φαινόμενα που δεν εμπεριέχουν λιακάδα. Τι σχέση έχει η βροχή με τον όμβρο ή η ψιχάλα με το ψεκάζω; Πώς έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες το ουράνιο τόξο και ποια πολύχρωμη θεά το συμβόλιζε; Από πού κι ως πού το κρύο συνδέεται με το κρύσταλλο και τα παγάκια με τον Άρειο...