Ο άθλος του Θησέα, Ο Προκρούστης και το κρεβάτι της κανονικότητας
Ο Προκρούστης, ή αλλιώς Δαμαστής, ήταν ένας ληστής που έμενε σε ένα σπίτι κατά μήκος της διαδρομής προς την Αθήνα, προσφέροντας στους περαστικούς… «φιλοξενία». Είχε όμως μια διεστραμμένη εμμονή με την ομοιομορφία: ανάγκαζε τα θύματά του να ξαπλώνουν σε ένα σιδερένιο κρεβάτι — και αν ήταν ψηλότερα, τους έκοβε τα μέλη για να «χωρέσουν». Αν ήταν κοντύτερα, τους τέντωνε μέχρι να φτάσουν το επιθυμητό μέγεθος.
Το αποτέλεσμα ήταν πάντα φρικτό: κατακερματισμός της μοναδικότητας, βασανιστική ταπείνωση και, τελικά, θάνατος. Ο Θησέας τον τιμώρησε με τον ίδιο του τον τρόπο: τον έβαλε στο κρεβάτι του και τον υπέβαλε στην ίδια φρικτή διαδικασία.
Έτσι τελείωσε ο τελευταίος από τους έξι άθλους της διαδρομής. Αλλά ο Προκρούστης δεν ήταν απλώς ο τελευταίος αντίπαλος — ήταν ίσως και ο πιο επικίνδυνος, γιατί δεν σκοτώνει με ρόπαλο ή γκρεμό, αλλά με ένα πρότυπο. Ένα «πρέπει».
Ο Αποσυμβολισμός του Προκρούστη: Η τυραννία του μέτρου, η καταπίεση της ταυτότητας
Ο Προκρούστης δεν είναι απλώς μια αιμοδιψής φιγούρα. Είναι μια ιδέα που μεταμφιέζεται σε νόρμα: ότι όλοι πρέπει να είναι ίδιοι. Να χωράνε στο ίδιο μέτρο, στην ίδια «φόρμα». Εκείνος δεν επιτίθεται στη ζωή ευθέως — την «διορθώνει» μέχρι να πάψει να είναι αυθεντική.
Το κρεβάτι του είναι το σύμβολο της κανονικότητας που μετατρέπεται σε παγίδα. Είναι ο πολιτισμός όταν γίνεται κατασταλτικός. Είναι η εκπαίδευση όταν τιμωρεί το διαφορετικό. Είναι η κοινωνία όταν απαιτεί από όλους να φορούν την ίδια «στολή». Είναι η οικογένεια που σου λέει: «Μην γελάς έτσι. Μην μιλάς έτσι. Μην είσαι αυτό που είσαι».
Ο Θησέας δεν αρνείται το κρεβάτι — το στρέφει στον ίδιο τον δημιουργό του. Γιατί αυτός ο άθλος δεν έχει να κάνει με εξωτερική δύναμη, αλλά με συνείδηση. Με τη δυνατότητα του ήρωα να πει: «Δεν θα μικρύνω για να χωρέσω. Δεν θα παραμορφωθώ για να γίνω αποδεκτός».
Ψυχολογική προσέγγιση: Ο εσωτερικός Προκρούστης και η ανάγκη για αποδοχή
Ο Προκρούστης δεν ζει πια σε σπίτια στο βουνό. Ζει μέσα μας, σε κάθε εσωτερική φωνή που μας λέει:
«Μην είσαι τόσο εκφραστική/εκφραστικός».
«Κάνε τον εαυτό σου πιο ευπαρουσίαστο, πιο ήρεμο, πιο διαχειρίσιμο».
«Μην υπερβάλλεις. Μην ξεχωρίζεις. Μην ενοχλείς».
Είναι η φωνή που μας διατάζει να τεντώσουμε ή να κόψουμε κομμάτια του εαυτού μας για να μην ξεχωρίζουμε από το πλήθος. Ο Προκρούστης είναι η ανάγκη να ανήκουμε, όταν γίνεται φόβος να είμαστε διαφορετικοί.
Ο σύγχρονος άνθρωπος βασανίζεται από αυτή την ανάγκη να «χωρέσει» — στα επαγγελματικά πρότυπα, στα αισθητικά ιδανικά, στις ταυτότητες που επιβάλλουν τα κοινωνικά δίκτυα, στα κουτάκια της επιτυχίας. Και κάθε φορά που αποκόπτει αυθορμητισμό, ιδιαιτερότητα, συναισθηματική αλήθεια, κάνει ένα βήμα προς τον ψυχικό θάνατο.
Η νίκη απέναντι στον Προκρούστη είναι νίκη επιβίωσης της ταυτότητας. Δεν χρειάζεται να είμαστε αποδεκτοί για να υπάρχουμε. Πρέπει πρώτα να είμαστε.
Ο Προκρούστης στον κόσμο του σήμερα: Όλοι ίδιοι, όλοι ευτυχισμένοι;
Σε μια κοινωνία που αγαπά τη φόρμα περισσότερο από την ουσία, ο Προκρούστης θριαμβεύει σιωπηλά. Είναι το εκπαιδευτικό σύστημα που αξιολογεί όλους με την ίδια κλίμακα, αδιαφορώντας για το ποιοι είναι. Είναι τα social media που καθορίζουν τι σημαίνει «όμορφο», «επιτυχημένο», «σωστό». Είναι οι εταιρικές κουλτούρες που σου λένε πώς πρέπει να σκέφτεσαι, να μιλάς, να ζεις.
Ακόμα και η αυτοβελτίωση, σε λάθος χέρια, γίνεται προκρούστεια: «Γίνε η καλύτερη εκδοχή σου» — αλλά σύμφωνα με τα δικά μας πρότυπα.
Και οι άνθρωποι λυγίζουν. Κόβουν την παιδικότητα τους για να φαίνονται ώριμοι. Τεντώνουν τις δυνατότητές τους ως το όριο της εξουθένωσης για να είναι ανταγωνιστικοί. Υποκρίνονται πως είναι κάτι που δεν είναι, μόνο και μόνο για να ανήκουν.
Αλλά δεν ανθίζουν ποτέ. Γιατί το λουλούδι που κόβεται για να μπει σε βάζο, σταματά να μεγαλώνει.
Η ματιά της σύγχρονης γυναίκας: Δεν χωράω στο κρεβάτι σας — και δεν θέλω
Και τώρα εσύ. Η γυναίκα. Όχι του μύθου — της πραγματικότητας. Που δεν κοιτά...
