podlist.gr

Διορθωτικά μαθήματα Ιστορίας με τον Γιώργο Θ. Μαυρογορδάτο
Pod.gr

Διορθωτικά μαθήματα Ιστορίας με τον Γιώργο Θ. Μαυρογορδάτο

Ιστορία Μαθήματα Ντοκιμαντέρ

Η ημιμάθεια είναι χειρότερη από την αμάθεια και η ψευδής Ιστορία γίνεται κάποτε
εξίσου επικίνδυνη με τις ψευδείς ειδήσεις – τα λεγόμενα fake news. Με αφορμή την επέτειο της Μικρασιατικής Καταστροφής, σ’ αυτή τη δεύτερη σειρά μαθημάτων ο καθηγητής Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος θέλει να διορθώσει μερικά λανθασμένα ιστορικά στερεότυπα που επικρατούν στη χώρα μας σχετικά με το 1922.

επεισόδια 67
διάρκεια 21 ώρες
επεισόδιο πριν
ηλικία
προσθήκη πριν

Η τελειωτική αποτυχία της βασιλείας

Στο πρόσωπο του Κωνσταντίνου Β΄ συντελέστηκε η ύστατη αποτυχία και απαξίωση της βασιλείας στη Νεότερη Ελλάδα. Το 1965, μιμήθηκε τον παππού του εξαναγκάζοντας σε παραίτηση πρωθυπουργό που διέθετε κοινοβουλευτική πλειοψηφία, χωρίς μάλιστα να προσφύγει αμέσως σε εκλογές αποδεχόμενος το αποτέλεσμά τους. Το 1967, πρώτα υπέκυψε στη χούντα, ορκίζοντας την πρώτη κυβέρνηση, και ύστερα, με το δικό του...

Οι τρεις γιοι

Έγιναν βασιλείς και οι τρεις γιοι του Κωνσταντίνου Α΄, όχι όμως με την κανονική σειρά. Πρώτα ο δευτερότοκος Αλέξανδρος αποδείχθηκε καλύτερος από το αναμενόμενο. Αντίθετα, ο πρωτότοκος Γεώργιος Β΄ κατάφερε επανειλημμένα να απογοητεύσει ακόμη και τους βασιλόφρονες. Μετά τα Δεκεμβριανά, η βασιλεία απέκτησε ευρύτερη αποδοχή ως πόλος συσπείρωσης κατά του κομμουνισμού. Τον νέο ρόλο της ενσάρκωσαν ο...

Ο «Δωδέκατος»

Ο Κωνσταντίνος Α΄, ο επονομαζόμενος «Δωδέκατος» ως συμβολικός διάδοχος του τελευταίου βυζαντινού αυτοκράτορα, απέτυχε οικτρά ως βασιλέας. Επηρεασμένος και από το περιβάλλον του και από την αρρώστια του, παραβίασε το πολίτευμα της Βασιλευόμενης Δημοκρατίας και προσκολλήθηκε τελικά στο άρμα της Γερμανίας σε βάρος των συμφερόντων του κράτους του. Απόδειξη της ακαταλληλότητάς του ήταν και η...

Η βασιλεία στη Νεότερη Ελλάδα

Στη Νεότερη Ελλάδα, «ξενόφερτη» υπήρξε αναγκαστικά όχι η βασιλεία, αλλά η δυναστεία (όπως και σε άλλες χώρες). Δεν αρκεί όμως αυτό για να εξηγηθεί η αποτυχία της βασιλείας στη σύγχρονη Ελλάδα. Ο πιο επιτυχημένος βασιλέας ήταν ταυτόχρονα και ο πιο ξένος. Ο Γεώργιος Α΄ συμπλήρωσε πενήντα χρόνια βασιλείας, επιδεικνύοντας αξιοθαύμαστη προσαρμοστικότητα στις κρίσεις. Αντίθετα, ο γιός του...

Οι βασιλευόμενες δημοκρατίες

Πιο πολύ μοιάζουν μεταξύ τους οι κοινοβουλευτικές δημοκρατίες, βασιλευόμενες και αβασίλευτες, παρά οι αβασίλευτες με τα προεδρικά πολιτεύματα (όπως των ΗΠΑ). Εκτός από το Ηνωμένο Βασίλειο, υπάρχουν επτά ακόμη βασιλευόμενες κοινοβουλευτικές δημοκρατίες στην Ευρώπη. Εξακολουθούν να προτιμούν την κληρονομική βασιλεία ως εγγύηση της συνταγματικής νομιμότητας, αλλά και ως ενσάρκωση της κρατικής...

Μοναρχία και βασιλεία

Στις ξένες γλώσσες χρησιμοποιούν μόνο τον (ελληνικό) όρο «μοναρχία», ενώ στα ελληνικά υπάρχει και ο όρος «βασιλεία». Μπορεί λοιπόν να γίνει λόγος και για «βασιλευόμενη δημοκρατία», ενώ στις ξένες γλώσσες το ίδιο ακριβώς κοινοβουλευτικό πολίτευμα το ονομάζουν αναγκαστικά «συνταγματική μοναρχία». Αντίστροφα, στα ελληνικά η λέξη «δημοκρατία» σημαίνει άλλοτε το αβασίλευτο πολίτευμα και άλλοτε το...

Περί βασιλείας

Το τελευταίο διάστημα, δύο θάνατοι εστεμμένων προκάλεσαν μεγάλη συζήτηση για το ζήτημα της βασιλείας. Στη χώρα μας, η σχετική συζήτηση χαρακτηρίστηκε από απίστευτες ανοησίες και ανακρίβειες. Υπάρχει λοιπόν ανάγκη για μερικά διορθωτικά μαθήματα Ιστορίας, πρώτα για τη βασιλεία γενικά και ύστερα για τη βασιλεία στη Νεότερη Ελλάδα. Χρειάζεται πρώτα να συνειδητοποιήσουμε την οικουμενικότητα της...

Επίλογος

Είναι λάθος να εξομοιώνουμε τους τωρινούς πρόσφυγες με εκείνους του 1922. Για να συνδέσουμε το παρελθόν με το σήμερα, αρκεί να αναλογιστούμε τις συνέπειες που είχαν οι εξαιρέσεις από την υποχρεωτική ανταλλαγή, δηλαδή η παραμονή του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των Ελλήνων στην Πόλη (και Ίμβρο και Τένεδο) με αντιστάθμισμα την παραμονή των Τούρκων (και άλλων μουσουλμάνων) στη Δυτική Θράκη. Μία...

Πολυδιάσπαση ίσον αφομοίωση

Με νέα ηγεσία από πρόσφυγες και με τη νέα στρατηγική του «Λαϊκού Μετώπου», το ΚΚΕ ήταν επιτέλους σε θέση να αυξήσει την επιρροή του μεταξύ των προσφύγων χάρη στην πρωτοφανή αλληλεγγύη, συνεργασία και ώσμωση μεταξύ οπαδών της Αβασίλευτης Δημοκρατίας μετά το αποτυχημένο Κίνημα του 1935. Στη διάρκεια της Κατοχής, οι εξελίξεις αυτές οδήγησαν πολλούς πρόσφυγες στο ΕΑΜ, όχι όμως όλους. Από αντίδραση...

Η ριζοσπαστικοποίηση των προσφύγων

Οι πρόσφυγες έμοιαζαν ευάλωτοι σε ανατρεπτική προπαγάνδα, παρά την αποκατάστασή τους, που έμεινε άλλωστε ανολοκλήρωτη στις πόλεις. Ως εθνοτική ομάδα που γνώριζε δυσμενείς διακρίσεις, αλλά και ως αγρότες ή ως εργάτες, οι πρόσφυγες ήταν εύλογο να στραφούν στην τότε Αριστερά, δηλαδή στο Αγροτικό Κόμμα και στο ΚΚΕ αντίστοιχα. Φαίνεται λοιπόν ότι η απήχηση των δύο κομμάτων ήταν μεγαλύτερη μεταξύ των...

Οι «χωριστικές» τάσεις των προσφύγων

Για τους πρόσφυγες ήταν διαρκής ο πειρασμός να εκπλειστηριάσουν τη συμπαγή ψήφο τους στο κόμμα ή στον πολιτικό που, κάθε φορά, υποσχόταν περισσότερα σε σχέση με τα αιτήματά τους. Αποδείχθηκαν εξαιρετικά ευάλωτοι στη δημαγωγία, αλλά και διαθέσιμοι για αλλοπρόσαλλα πολιτικά εγχειρήματα (ακόμη και φασιστικού τύπου). Με τον εκβιασμό ότι θα απόσχουν από τις εκλογές, κατάφεραν το 1926 να αρχίσει...

Ο Αντιβενιζελισμός κατά των προσφύγων

Η αδιαφορία του Αντιβενιζελισμού (ή πάντως μεγάλης μερίδας του) για τους αλύτρωτους μεταμορφώθηκε σε εχθρότητα όταν ήρθαν ως πρόσφυγες. Ο Αντιβενιζελισμός όχι μόνο απουσίασε από το έργο της προσφυγικής αποκατάστασης, αλλά και υποσχόταν ότι θα το ανατρέψει, ιδίως στις Νέες Χώρες και προπαντός στη Μακεδονία, όπου κρατούσε ζωντανές τις ελπίδες των γηγενών ότι θα έπαιρναν κάποτε τη γη των...

Οι πρόσφυγες ως ρυθμιστές των εκλογών

Οι πρόσφυγες ήσαν εκείνοι που εξασφάλισαν μετά το 1922 την εκλογική επικράτηση του Βενιζελισμού και την επιβολή της Αβασίλευτης Δημοκρατίας. Χωρίς τη διαρροή προσφύγων προς τον Αντιβενιζελισμό και προς την Αριστερά, ο Βενιζελισμός θα είχε παραμείνει στην εξουσία μέχρι τον πόλεμο και η Αβασίλευτη θα είχε εμπεδωθεί. Οι αλύτρωτοι Έλληνες και μελλοντικοί πρόσφυγες ήδη από το 1914-15 είχαν στραφεί...

Στα όρια του ρατσισμού

Οι αντιλήψεις και συμπεριφορές πολλών γηγενών απέναντι στους πρόσφυγες άγγιξαν τα όρια κανονικού ρατσισμού. Αμφισβητούσαν την ίδια την «ελληνικότητα» των προσφύγων, με ονομασίες όπως «τουρκόσποροι», «τουρκογεννημένοι» και «γιαουρτοβαφτισμένοι». Αμφισβητούσαν επίσης την ηθική των γυναικών προσφύγων, που ήσαν κατεξοχήν ευάλωτες σε εργοδότες. Πίστευαν ότι αυτοί έφεραν άδικα το βάρος της...

Το τραύμα του ξεπεσμού

Οι περισσότεροι πρόσφυγες βίωσαν μία βίαιη διαδικασία κοινωνικού υποβιβασμού. Εύποροι αγρότες βρέθηκαν σε αστικές παραγκουπόλεις, ενώ αστοί βρέθηκαν στην ύπαιθρο. Ως ξεπεσμός βιώθηκε και η απώλεια της περιουσίας, η μετάβαση από μη χειρωνακτική σε χειρωνακτική εργασία, από θέση αφεντικού σε θέση μισθωτού και ιδίως εργάτη, η αμείλικτη ανάγκη να βρουν οι γυναίκες εξωτερική εργασία, αφού πολλοί...

Ανθεκτικοί μύθοι, προσφυγικά χρέη και αποζημιώσεις

Η αγροτική αποκατάσταση περιέλαβε περισσότερους από τους μισούς πρόσφυγες, αλλά η χωρητικότητα της υπαίθρου είχε πια εξαντληθεί. Είναι λοιπόν μύθος ότι οι Βενιζελικοί τάχα εγκατέστησαν πολλούς πρόσφυγες στις μεγάλες πόλεις για λόγους αποκλειστικά εκλογικούς. Τους πρόσφυγες ταλαιπώρησαν για δεκαετίες τα χρέη που δημιούργησε η αποκατάστασή τους, αλλά και η προσδοκία αποζημιώσεων για τις...

Η προσφυγική κατάσταση και αποκατάσταση

Είναι αδύνατο να υπολογιστεί με ακρίβεια ο συνολικός αριθμός των προσφύγων, αλλά οι πρόσφυγες από την Τουρκία μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή ήσαν περίπου ένα εκατομμύριο. Η αγροτική προσφυγική αποκατάσταση είχε ως στόχο τον εφοδιασμό κάθε προσφυγικής οικογένειας με επαρκή γη, ζώα, εργαλεία και σπίτι. Μέχρι το 1938 περιέλαβε 668.000 άτομα (ή 167.000 οικογένειες), αλλά 83% του συνόλου είχαν ήδη...

Το μεγαλύτερο ειρηνικό επίτευγμα

Έργο του Βενιζέλου και γενικότερα του Βενιζελισμού ως παράταξης, η αποκατάσταση και αφομοίωση των προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής υπήρξε το μεγαλύτερο ειρηνικό επίτευγμα του νεοελληνικού κράτους και έθνους, ως έμπρακτη απόδειξη της εθνικής αλληλεγγύης. Πέρα από το μέγεθος, υπήρξε μοναδική και η ταχύτητα του εγχειρήματος. Ποτέ άλλοτε δεν αξιοποιήθηκε η ξένη βοήθεια τόσο αποτελεσματικά...

Οι εξαιρέσεις από την υποχρεωτική ανταλλαγή

Στόχος της υποχρεωτικής ανταλλαγής των πληθυσμών το 1923 ήταν να πάψουν πλέον να υπάρχουν ελληνικοί πληθυσμοί σε τουρκικό έδαφος και τουρκικοί πληθυσμοί σε ελληνικό έδαφος, ώστε να μην προκύπτουν εφεξής αφορμές για συγκρούσεις όπως πριν. Παραβίαση του ρεαλισμού της ανταλλαγής υπήρξαν οι εξαιρέσεις που πέτυχε ο Βενιζέλος, δηλαδή η παραμονή του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των Ελλήνων στην...

Η υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών

Το φθινόπωρο του 1922, η Ελλάδα ήταν εκείνη που είχε άμεση ανάγκη μίας συμφωνημένης υποχρεωτικής ανταλλαγής πληθυσμών. Όχι η Τουρκία. Οι περισσότεροι ελληνικοί πληθυσμοί την είχαν ήδη εγκαταλείψει και η ίδια απέκλειε την επιστροφή τους, αλλά και την παραμονή των υπολοίπων. Αντίθετα, στην Ελλάδα παρέμενε σχεδόν μισό εκατομμύριο Τούρκων. Χωρίς συμφωνία υποχρεωτικής ανταλλαγής, ήταν αδύνατο να...